Blauwe Maandag

Het is maandag, 13 mei 1940. In de ochtendschemering ligt marinier 3e klas Bernouw, 18 jaar oud en nog maar vier maanden in dienst, moederziel alleen op de oude Willemsbrug, verscholen tussen de stalen brugspanten. Zowel voor als achter zich bevinden zich Duitse troepen.

Zonder nadenken is hij in het kielzog van de 28-jarige marinier 1e klasse Van Garsel zo’n 75 meter de brug opgegaan, daarbij langs de al gesneuvelde marinier 1e klasse Meulmeester en de dodelijk getroffen marinier 3e klasse Bossert rennend. Achter hen is de aanval van de mariniers, een ultieme poging om de brug weer onder Nederlandse controle te krijgen, vastgelopen in een dodelijke hinderlaag. Later zou hij schrijven:

“Daar lagen we dan, in afwachting van de rest van de groep. Niet wetend dat het onmogelijk was, vanwege het mitrailleurvuur vanaf het Noordereiland, de brug te bezetten. Wij zagen wel beweging in het Bankgebouw recht achter de brug, maar konden niet onderscheiden of het Hollanders of Duitsers waren. Van Garsel heeft nog verschillende keren met zijn mitrailleur een vlootvuur gegeven als hij wat beweging zag aan de overzijde. En ik knalde maar wat mee op de onzichtbare vijand met mijn geweer. Zo hebben we daar uren gelegen.”

Bernouw_Marinier 3e klasse_Mariniersmuseum

"Toen brak voor mij de moeilijkste periode aan. In het bewustzijn alleen te zijn, zonder hoop dat onze troepen nog de brug op zouden komen en in de zekerheid dat de Duitsers ons in het oog hielden. Niet dat het laf zou zijn geweest, maar toen had ik geen angst, gejammer of wanhopige tranen. In mijn eenvoud heb ik toen gestameld: O God, breng mij nog veilig terug bij mijn moeder." Eliza Cornelis Bernouw - Marinier 3e klasse

“Plotseling zei Van Garsel: ‘Ik ga terug,’ en de daad bij het woord voegend stond hij op. Zich zoveel mogelijk dekkend achter de brugspanten, dan weer op het fietspad en dan weer op het rijdek, begaf hij zich op de terugweg. Hij stak dwars de brug over en meteen volgde er een salvo geweer- of mitrailleurvuur. Ik zag hem nog achter de spanten verdwijnen en dacht: tot nog toe heeft hij het gered.” 

“Ik heb daar nog een hele tijd gelegen. Toen het wat schemerig werd heb ik mijn geweer opgenomen en ben aan het rennen gegaan. Niet uit dapperheid maar met de gedachte: weg van die stille eenzaamheid. Op zoek naar Van Garsel, om me bij hem te voegen. Vanaf het moment dat Van Garsel vertrokken was voelde ik me met recht eenzaam. Onbegrijpelijk, maar ik steunde toch op die oudere marinier 1e klas. Zolang hij er was had ik me nog enigszins veilig gevoeld. Voordat we de brug opgingen had ik hem nog nooit gesproken. Maar in die enkele uren was hij voor mij een leidinggevende kameraad geworden, iemand tegen wie ik opzag.”

“Op dezelfde plaats waar ik hem de rijweg over had zien steken, heb ik dat ook gedaan. Benauwend stil was het. Het leek me dat het kleppen van mijn schoenen en het rammelen van mijn bandelieren aan de andere kant van Rotterdam gehoord zou worden. Ik vloog dwars de brug over en plofte tussen de spanten neer. Ik ben in m’n leven wel eens meer geschrokken, maar nooit zoals toen: daar lag Van Garsel, dwars over zijn mitrailleur, met gesloten ogen, zijn tenue besmeurd met zijn bloed.”

De foto hierboven is genomen door een Duitse militair, staande op het noordelijke uiteinde van de Willemsbrug in de vroege ochtend van woensdag 15 mei 1940. Het is twee dagen na de mislukte aanval van de mariniers en een dag na het bombardement en de capitulatie. We kijken in noordelijke richting. De opkomende zon belicht de ravage van vijf dagen strijd. Er is geen levende ziel te bekennen en de lijken zijn nog niet afgedekt of weggehaald. Midden rechts ligt de dode Van Garsel, als marinier herkenbaar aan zijn donkere pijjekker (overjas) en gasmaskertrommel. Zijn helm en wapen zijn weggenomen. Links om de hoek, buiten beeld, moeten de lichamen van Meulmeester en Bossert liggen. Rechts op de voorgrond ligt een gesneuvelde Duitse luchtlandingssoldaat, waarschijnlijk al sinds de eerste oorlogsdag. Rechts op de achtergrond zien we een deel van de Nationale Levensverzekering-Bank die door de Duitsers was bezet. Van hieruit werden de aanvallende mariniers van achteren beschoten. Ook kwamen zij onder vuur vanaf het Noordereiland, in de rug van de fotograaf, en vanaf de spoorbrug, rechts buiten beeld. Vlak voor de brugspant naast Van Garsel bevindt zich het luik waardoor zes mariniers, onder wie Bernouw, een schuilplaats vonden onder het brugdek. Het waren allen mariniers 3e klasse, nog maar een blauwe maandag in dienst en feitelijk nog rekruten. Zij bleven daar tot na het bombardement op de binnenstad van 14 mei 1940. (Bundesarchiv)

Deze luchtfoto, gemaakt door de Marineluchtvaartdienst in 1950, toont het nog altijd gehavende gevechtsterrein van mei 1940, met in het midden de Rotterdamse Maasbruggen. Op de voorgrond domineert de Nationale Levensverzekering-Bank de toegang tot de Willemsbrug. Aan de overzijde ligt het Noordereiland. Op de eerste boog van de spoorbrug, links van het bankgebouw, bevond zich een Duitse mitrailleurpost. De mariniers die zich in de ochtendschemering van 13 mei op de brugoprit begaven kwamen zodoende in een dodelijk kruisvuur terecht. Bij het rode kruisje sneuvelde marinier Van Garsel. (Collectie Mariniersmuseum Rotterdam)

Ter nagedachtenis

Grafsteen van marinier 1e klasse Jan van Garsel, ereveld van de Algemene Begraafplaats Crooswijk, Rotterdam. De datum van overlijden is onjuist, doordat het overlijden pas op 14 mei officieel kon worden vastgesteld. Op het ereveld in Crooswijk liggen zeven van de overige acht mariniers die bij de aanval van maandag 13 mei 1940 het leven lieten: Bossert, Meulmeester, Peters, Bosma, Laan, Otten en Wegman. Marinier Van Wunnik ligt op de Begraafplaats Tongerseweg in Maastricht. Behalve deze mariniers sneuvelden bij de aanval ook een matroos van de Koninklijke Marine en drie dienstplichtige soldaten van de Koninklijke Landmacht.

De gevallen mariniers worden herdacht op de Erelijst Mariniers.

Bidprentje Jan van Garsel (Collectie Mariniersmuseum Rotterdam)

Voor dit artikel is geput uit: Museum Rotterdam, inv.nr. 11394, memoires E.C. Bernouw ‘Dagboek uit het leven van Eliza Cornelis Bernouw’ (z.d., tussen 1989 en 1993). Documentatie Mariniersmuseum Rotterdam, gevechtsverslagen mei 1940. De citaten uit de memoires van Bernouw zijn voor de leesbaarheid door de auteur hier en daar licht bewerkt. Dankzij deze memoires kon de foto van de gesneuvelde Van Garsel in 2020 worden geduid door conservator Casper van Bruggen en collectiebeheerder Sjak Draak. Voor een helder overzicht van de strijd om de Maasbruggen, zie de ‘levende maquette’ Brandpunt Rotterdam: vijf dagen in de frontlinie die onderdeel is van de vaste expositie op de tweede etage van het Mariniersmuseum. Voor een analyse van de aanval, zie: Hans Boersma, ‘Dit alles is misgelopen. De aanval van de mariniers op de Willemsbrug, 13 mei 1940’ in Louis Sloos (red.), Arma, Jaarboek Nationaal Militair Museum, nummer 51 (Walburg Pers, 2021).